सोमवार, ११ डिसेंबर, २०१७

बातमी... एका झाडाची !

ती बातमीही आहे तशी छोटीचं
पण मनात काहूर उठवणारी माझ्यासाठी...
कोसळले एक चिंचेचे झाड....
त्याखाली सापडली एक गाडी...
गाडीचे मोठे झाले नुकसान तरी
कोणतीही झाली नाही जिवीतहानी..
नेहमीप्रमाणे असणारी छोटीशी बातमी..
पण मनात दाटली प्रचंड अस्वस्थता कारण ते झाड साध सुधं नव्हत...
त्या झाडाशी जोडली गेली होती माझ्या लहाणपणाची नाळ..

माझ्याच नव्हे तर माझ्या नकळत्या वयापासून
गावातील आबालवृद्धाचे नातं होतं त्या झाडाशी
निळकंठेश्वराच्या मंदिरापासून शंभरेक मिटरवर
बार्शी लातूर हायवेवर उभा होते ते चिंचेचे झाड
शांतपणे........
अनेक पिढ्यांचे साक्षीदार बनून

झाली होती चिंच या फळाची ओळख या झाडामुळेचं
जरी चिंचोली होते गावाचं नाव तरी
नव्हती गावात चिंचेची झाडे
आमच्या झाडाना पण फळ यायला नव्हती झाली सुरूवात
त्या बालवयातही ते झाड तसेचं मोठे होते
भव्य त्या झाडाकडे पाहून वाटायचं
आपल्या गावाचे नाव पडले असावे या झाडामुळेचं

होते त्याला कारणही तसेचं
त्या झाडाच्या पुढे होते एक पांगिऱ्याचे झाड
आमच्या शेजारच्या गावाचे नावही पांगरी 
चिकटून वसलेली गावे, जुळया भावंडासारखी
सुखानं राहणारी, एकमेकाना हवं नको ते पाहणारी
त्यामुळे आमच्या बाल चर्चेत हा असायचाचं मुद्दा
पण त्या बालचर्चाचं होत्या हे कळले पुढे ....

ते झाड इतके मोठे होते की
लहानपणीसुद्धा चार पाच जणानी हात जोडले तरी
नाही यायचा बुंधा कवेत
भव्यपणा या शब्दाचा जणू सांगायचे अर्थ....
शांतपणे....

मात्र आठवत असेचं कधीतरी
पहिल्यांदा लहानपणी खाल्ल्याचं त्याचं झाडाच्या चिंचा..
होय, नक्की त्याचं झाडाच्या...
अमावास्येला किंवा एरवीही गेलो मंदिरात की
शोधायचो आम्ही हटकून झाडाखाली चिंचा...
खाली नाही सापडल्या तर मारायचो दगड
आमच्या दगडाचा मार त्या झाडाने
निमुटपणे सोसला होता आमच्या बालपणी
कोणतीही न तक्रार करता.... निस्तब्धपणे.....

हायवेलगत होतं ते झाड
झाडाला दगड मारताना मोठ्यानी पाहिले की
लागत आम्हाला बोलणी खावी
झाडाला दगड मारू नका म्हणून नाही तर...
तो लागू नये रस्त्यावरील वाहनाना म्हणून
झाडाची मात्र नव्हती कधीचं तक्रार
आणि जाणवली पण नाही ती कधी बालपणी
झाड उभाचं होते.......शांतपणे............

आम्हाला रागावणारे मात्र
गोठा बांधताना जायचे त्याचं झाडाकडं
आणायचे त्याच्या कोवळया फांद्या काढून
आडू बांधायला...
कारण त्या फारचं म्हणे चिवट असायच्या
नायलॉनच्या दोऱ्यावरही मात करायच्या....
तेचं साधन होतं बांधणीचं...
शिकवायचं ते झाड कसं जोडून ठेवावं ते.... शांतपणे.....

अनेक वर्षांच्या आठवणी झाल्या ताज्या
झाड पडलं..... ही बातमी वाचून
एरवी ते झाड आठवायचं ही नाही कधी
जणूकांही ते आपलं म्हणून सामावलं होतं मनातं
आपल्या माणसांचे अनेकदा विस्मरण होते कांहीसे तसेचं
विसरलो होतो मीही झाडाला.... पण झाड उभा असायचं ...
पुन्हा भेटायचं... शांतपणे

त्या झाडाने खावू घातल्या अनेक पिढ्याना चिंचा
झाड हायवेवर असल्याने मालकी तशी सरकारची
म्हणजे आमचीचं
पण आपण हाताळतो सरकारी वस्तू ज्या पद्धतीने
तसंच सर्वजण त्या झाडाला हाताळायचे
पण त्याची कधीचं तक्रार नव्हती

झाड खुपंच जुनं...
झाडाला खोबण्या होत्या..
त्या खोबणीत पोपट असायचे
त्याना पकडण्यासाठी लहानपणी आम्ही आरसा घेवून जायचो
आणि त्या पोपटाच्या डोळयावर नेम धरून टाकायचो प्रकाश शलाका
प्रकाश एकटक डोळ्यावर पडला तर
पोपटाला चक्कर येते, होतो असे ऐकून.
पोपट कधी सापडला नाही, पण बघीतले थोरानी आणि
पाठीचं सालटे निघेपर्यंत खाल्ला मार
पण तरीही कांहीचं बोलत नव्हत झाड
ते जगत होते समाधीस्थ साधूसारखे अविचल....

पाहिले अनेक प्रसंग त्याने...
१९७२ चा दुष्काळ आम्ही जगतानाही दिली होती त्याने फळे
आजही आठवत सारं स्पष्ट
त्यानंचं धैर्य दिलं होतं दुष्काळाशी लढायचं..
संकटातही उभा राहायचं ताठ मानेनं..
संकटावर मात करत चालायचं पुढे.... आणखी पुढे......

तसेचं चालू ठेवले होते झाडानं सारे कांही
मोठी होत होती गावातील लहान मुले
शाळा संपली की जात शहरात ...
तेथून पुढे आणखी पुढे...आणखी पुढे...
अगदी कोरिया आणि ऑस्ट्रेलियालासुद्धा
जगाच्या पाठीवर कुठेही
जिवनाच्या लढाईत गावाकडच्या आठवणी होत धुसर
पण झाड मात्र तिथेचं उभा होते.... शांतपणे...

गावातील पुढच्या पिढीला पावसाळ्यात आडोसा,
हिवाळयात चिंचा आणि उन्हाळ्यात सावली देत..
अनेक पिढ्यांचे साक्षीदार बनून...
झाडाला वयं असतं हे नाही कळले कधीचं
त्या झाडाला पाहून...
झाडे कधी मरत नाहीत असंचं वाटायचं बालपणी...
पुढे मोठं झाल्यावर कळलं, तरी दिर्घायुष्य असंतं याची
ते झाड देत असायचं याची साक्ष ........ शांतपणे


पहिली कत्तल होताना झाडाच्या फांद्याची
पाहिली होती बुजवताना रस्त्यावरचे खड्डे
भांडण काढलं होतं कामगाराबरोबर
फांद्या तोडल्या म्हणून....
काढली होती समजूत गावातील थोरानी....
पण संध्याकाळी कोणी नसताना
डांबर वितळावयाच्या त्या यंत्रावर दगडे मारून
जिरवला होता मी माझा राग....
आणि झालो होतो शांत... त्याचं झाडाच्या साक्षीने...

पुढे कोणी पेटवली बुंध्यातचं शेकोटी
झळा लागल्या बुंध्यालापण...
वरची खोबणी आली खालवर..
तर ती खोबणी लपाछपीत लपायला झाडानं
जागा म्हणून दिली...
नेहमी शिकवलं द्यायलाचं त्याने
दातृत्व शिकवत उभा होत ते झाङ... अनेक पिढ्या...शांतपणे

आज मात्र नसताना कोणतही वादळ पडलं ते झाडं..
अनेक विचारांचं वादळ उठवून माझ्या मनात
ते बोलले नसेल कधीचं कोणास कांही
परि राहील सदैव माझ्या स्मरणात....
कारण नसतानाचं तिव्र होतात आठवणी
आणतात तेंव्हाचं डोळयात पाणी....
आलेल्या प्रत्येकाला जायचं आहे

हे सांगत आज ते झाडही गेलं ....शांतपणे

७ टिप्पण्या:

  1. झाड नाही तर तुमच्या सवंगडी हरवल्याचा दुःख तुमच्या लेखातून दिसत

    उत्तर द्याहटवा
  2. दिलीप चित्रे यांची एक प्रसिद्ध इंग्रजी कविता आहे झाडावर आणि दुसऱ्या Bombay poetची On Killing a tree त्या दोन्ही कवितांच्या पेक्षा तुमचे हे Poetic Prose उत्कृष्ट आहे, वेळ मिळाला की निश्चित अनुवाद करणार मी आणि इंग्रजी वाचकांपर्यंत पोचवणार, तसेच एक विजिगिशु इंग्रजी संशोधकाला संशोधन निबंध या तीन कवींच्या तीन कवितांवर लिहायला लावणार , अत्यंत भाव स्पर्शी लेखन , कसं काय जमवता बाबा सगळी कामे नीट करून एक तर तो नीळकंठेश्वर नाही तर तुम्हीच जाणे

    उत्तर द्याहटवा
  3. [14/12 8:24 pm] R Y Shinde: Felling of the Banyan Tree



    Felling of the Banyan Tree : 

    My father told the tenants to leave

    Who lived on the houses surrounding our house on the hill

    One by one the structures were demolished

    Only our own house remained and the trees

    Trees are sacred my grandmother used to say


    Felling them is a crime but he massacred them all

    The sheoga, the oudumber, the neem were all cut down

    But the huge banyan tree stood like a problem

    Whose roots lay deeper than all our lives

    My father ordered it to be removed

    The banyan tree was three times as tall as our house

    Its trunk had a circumference of fifty feet

    Its scraggy aerial roots fell to the ground
    [14/12 8:25 pm] R Y Shinde: The Banyan Tree

    Rabindranath Tagore

    Banyan Tree is the a fig that starts its life as an epiphyte. It is the national tree of the… read more »

    THE BANYAN TREE LYRICS

    O you shaggy-headed banyan tree standing on the bank of the pond,
    have you forgotten the little chile, like the birds that have
    nested in your branches and left you?
    Do you not remember how he sat at the window and wondered at
    the tangle of your roots and plunged underground?
    The women would come to fill their jars in the pond, and your
    huge black shadow would wriggle on the water like sleep struggling
    to wake up.
    Sunlight danced on the ripples like restless tiny shuttles
    weaving golden tapestry.
    Two ducks swam by the weedy margin above their shadows, and
    the child would sit still and think.
    He longed to be the wind and blow through your resting
    branches, to be your shadow and lengthen with the day on the water,
    to be a bird and perch on your topmost twig, and to float like
    those ducks among the weeds and shadows.
    [14/12 8:26 pm] R Y Shinde: One more poem by great Tagore 👆🏿🙏🏼
    [14/12 8:27 pm] R Y Shinde: It takes much time to kill a tree, 

    Not a simple jab of the knife 

    Will do it. It has grown 
    Slowly consuming the earth, 
    Rising out of it, feeding 
    Upon its crust, absorbing 
    Years of sunlight, air, water, 
    And out of its leperous hide 
    Sprouting leaves. 

    So hack and chop 
    But this alone wont do it. 
    Not so much pain will do it. 
    The bleeding bark will heal 
    And from close to the ground 
    Will rise curled green twigs, 
    Miniature boughs 
    Which if unchecked will expand again 
    To former size. 

    No, 
    The root is to be pulled out - 
    Out of the anchoring earth; 
    It is to be roped, tied, 
    And pulled out - snapped out 
    Or pulled out entirely, 
    Out from the earth-cave, 
    And the strength of the tree exposed, 
    The source, white and wet, 
    The most sensitive, hidden 
    For years inside the earth. 

    Then the matter 
    Of scorching and choking 
    In sun and air, 
    Browning, hardening, 
    Twisting, withering, 
    And then it is done. 


    (From POEMS, published by Nissim Ezekiel, Bombay 1966)
    [14/12 8:28 pm] R Y Shinde: On Killing a Tree by Gieve (गीव) Patel, these are three poems on telling of tree ...From Tagore to Gieve Patel , it's a long journey ..Which has reached a different height in Dr Vilas Shinde's splendid and heart touching rendering of felling of a tamarind tree in his village. The eco critical association of the poet with a relatively unpoetic tree .. a tamarind tree is quite unprecedented in poems on Nature. A poet can render beauty to the things which go unnoticed by the common eye. That is the greatness of the Poetic touch. Great going Dr Vilas. 14.12.17

    उत्तर द्याहटवा