मागील दहा - बारा वर्षात झाडं वाचनाचे मला वेड लागले . हे वेड एका कवितेने लावले. मी झाडे वाचण्याचा प्रयत्न करत राहिलो. प्रत्यक्ष झाडांच्या निरीक्षणात कित्येक तास घालवले. त्यातून मिळालेला आनंद अलौकिक आहे. तसेच या झाडावरील माहिती मिळवण्याचा, वाचण्याचा आनंद घेत राहिलो. मला हे लिहावेसे वाटले. ज्येष्ठ साहित्यिक राजन गवस सरांचे नेमकं कौतुक पहिल्या लेखाला मुराळीत बहावावरील लेख छापल्याने समजलं. पुढे विविध झाडावर लिहीत राहिलो. त्याला आपण उदंड प्रतिसाद दिला. बाभळीवरील लेख चार हजारपेक्षा जास्त वाचकांनी वाचला. त्यावर प्रतिक्रिया दिल्या. सुधीर जोगळेकर सरानी सर्वप्रथम या लेखांचे पुस्तक करावे आणि तेही मनोविकासने असा आग्रह धरला. मात्र मीच थोडा उशीर करत होतो.
अखेर त्यातील बोर, हादगा, जांभूळ, शेवगा, चिंच, आंबा, आवळा, कडुलिंब, बाभूळ, आणि साग या दहा झाडावरील लेखांचे संकलन ओळखीच्या झाडांच्या अनोळखी गोष्टी बांधावरची झाडे या पुस्तकाच्या रूपात मनोविकास प्रकाशनाने वाचकांना उपलब्ध करून दिले आहे .
हे पुस्तक मला झाड वाचायला शिकवणाऱ्या वसंत आबाजी डहाके यांच्या ‘चित्रलिपी’ या संग्रहातील ‘झाड’ या कवितेस अर्पण केले आहे.
या पुस्तकाची पाठराखण ज्येष्ठ समिक्षक आणि शिवाजी विद्यापीठाच्या मराठी अभ्यास मंडळाचे अध्यक्ष प्रा. रणधीर शिंदे सरांनी केली आहे. पुस्तकासाठी ज्येष्ठ कवी प्रा. इंद्रजीत भालेराव यांनी प्रस्तावना लिहिली आहे. तसेच ज्येष्ठ वनस्पतीशास्त्रज्ञ आणि विज्ञान प्रसारक श्री.द. महाजन आणि मधूकर बाचुळकर यांनी प्रतिक्रिया दिल्या आहेत. आपणास हे पुस्तक खालील लिंकवर भेट देऊन खरेदी करता येईल्…
https://manovikasprakashan.com/Bandhavarachi_Zade
पाठराखण
डॉ. शिंदे यांनी जाणीवपूर्वक घडविलेला हा विज्ञानललित बंध आहे. झाडांच्या शास्त्रीय माहितीबरोबर त्यांचा व्याप्ती-पसारा, भूगोल, भाषिक संज्ञेचा वर्णपट त्यामध्ये निवेदिला आहे. त्यामुळे त्यास वस्तुनिष्ठ वैज्ञानिक माहितीचे स्वरूप प्राप्त झाले आहे. त्यासाठी त्यांनी विविध ज्ञानशाखांमधील माहितीचा भरगच्च आधार घेतला आहे. झाडांचा अधिवास व परिसरविज्ञानांविषयीचे हे कथन आहे. त्यात शेतीज्ञानाबरोबर वनस्पतिविज्ञान आहे. त्या त्या झाडांची व्यावहारिक उपयोगिता सांगितली आहे. शिंदे यांच्या लेखनाचा महत्त्वपूर्ण विशेष म्हणजे झाडसृष्टीचे मानवनिर्म‍ित बांधकामाचे कथन. माणूस आपल्या कल्पनानिरीक्षणाने सृष्टीवाचन करत त्यास तो मानवी रंगरूप देत आला आहे. डॉ. शिंदे यांच्या लेखनात मानवाने आदिकाळापासून झाडांविषयीचे रचलेले विहंगदर्शन आहे. लोककथा, गाणी, दंतकथा, गाणी, दंतकथा, मिथके व आधुनिक साहित्यातील ही झाडदर्शने आहेत. लोक व लिखित परंपरेच्या झाडवाचनाचा त्यात धांडोळा आहे. एका अर्थाने मराठी संस्कृतीचे बांधावरील झाडांचे हे बिलोरी रंगछायादर्शन आहे. बीजांकुरापासून झाडांच्या सळसळण्याच्या या बहर सुफळ कथा आहेत. तसेच डॉ. शिंदे यांच्या या झाडवाचनाला लेखकाच्या आत्मपरतेचे गहिरे रंग प्राप्त झाले आहेत. त्यामुळे बांधावरील हे झाडमायादर्शन मनोहारी ठरेल.
- डॉ. रणधीर शिंदे
